Οι εκλογές αποτελούν θεμέλιο της δημοκρατίας, δίνοντας στους πολίτες το δικαίωμα να εκλέγουν τους εκπροσώπους τους και να επηρεάζουν τις πολιτικές αποφάσεις. Για τους νέους, η συμμετοχή στις εκλογές είναι μια ευκαιρία να διαμορφώσουν το μέλλον της χώρας τους και να εκφράσουν τις ανησυχίες και τις αξίες τους. Οι νέοι αποτελούν σημαντικό πυλώνα της κοινωνίας και η συμμετοχή τους στις εκλογές είναι απαραίτητη για την εκπροσώπηση των απόψεών τους. Ωστόσο, η αποχή τους στις εκλογές είναι ένα επαναλαμβανόμενο ζήτημα.
Στις πρόσφατες εκλογές του Ιουνίου, η συνολική αποχή έφτασε το 47,17%, ξεπερνώντας τα προηγούμενα ρεκόρ. Στον πρώτο γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών, η αποχή έφτασε περίπου στο 48% σε όλη την Ελλάδα. Στον δεύτερο γύρο η αποχή ήταν εξαιρετικά υψηλή, με ποσοστό περίπου 64,84% στις περιφερειακές εκλογές και 59,29% στις δημοτικές. Μάλιστα στις εθνικές εκλογές του 2019 η συμμετοχή των νέων ηλικίας 17 έως 24 ετών ήταν γύρω στο 25%. Γιατί, όμως, οι νέοι αποφασίζουν να μη συμμετάσχουν στις εκλογές;
Η νεολαία της σημερινής εποχής, γνωστή και ως Generation Z και Millennials, έχει βιώσει μια σειρά από κρίσεις που έχουν επηρεάσει βαθιά την αντίληψη για τη ζωή και την πολιτική. Κατά τη διάρκεια της οικονομικής κρίσης του 2010, πολλοί από αυτούς βίωσαν την αναποτελεσματικότητα του πολιτικού συστήματος και των πολιτικών ηγετών στην αντιμετώπιση των προκλήσεων. Οι πολιτικές αποφάσεις, όπως τα Μνημόνια, οι περικοπές στον δημόσιο τομέα και οι μεταρρυθμίσεις στην εργασία και τη φορολογία, είχαν σοβαρές συνέπειες για το εκπαιδευτικό και επαγγελματικό μέλλον των νέων. Επιπλέον, φυσικές καταστροφές όπως πυρκαγιές, πλημμύρες και χιονοπτώσεις αποκάλυψαν την έλλειψη ετοιμότητας από την πλευρά της κυβέρνησης, καθώς η αντιμετώπισή τους ήταν συχνά ανεπαρκής και αργή. Το τραγικό συμβάν στα Τέμπη στις 28 Φεβρουαρίου ενίσχυσε την απογοήτευση και το αίσθημα ανασφάλειας, δείχνοντας την ανεπάρκεια του κρατικού μηχανισμού. Τα συναισθήματα που επικράτησαν μετά το δυστύχημα ήταν κυρίως η οργή και η ντροπή. Η οργή προήλθε από τον πόνο για τις απώλειες, ενώ η ντροπή προέκυψε από την αναγνώριση της ανεπάρκειας και των προβλημάτων που αντιμετωπίζει το σύστημα. Ακόμα, το σκάνδαλο των υποκλοπών και της παρακολούθησης πολιτικών προσώπων και δημοσιογράφων ενίσχυσε την άποψη περί έλλειψης διαφάνειας και ευθύνης στον τρόπο που διοικείται η χώρα. Τέλος, οι παγκόσμιες προκλήσεις όπως ο πρόσφατος πόλεμος στο Ισραήλ επηρεάζει την παγκόσμια γεωπολιτική σταθερότητα και αυξάνει την ανησυχία των νέων για την ειρήνη και την ασφάλεια.
Παράλληλα, στην Ευρώπη, υπάρχει μια αυξανόμενη ανησυχία για την απεμπλοκή των νέων από τις εκλογικές διαδικασίες η οποία αποτελεί σημαντική πρόκληση για τους πολιτικούς ηγέτες και τις κοινωνίες τους. Μελέτη του 2022 που ανατέθηκε από το Τμήμα Δικαιωμάτων των Πολιτών και Συνταγματικών Υποθέσεων, κατόπιν αιτήματος της Επιτροπής AFCO, εμβαθύνει στη συμμετοχή των νέων σε δημοκρατικές διαδικασίες, με ιδιαίτερη έμφαση στις ευρωπαϊκές εκλογές. Τα ευρήματα αυτής της μελέτης αποκαλύπτουν μια ανησυχητική τάση χαμηλής προσέλευσης ψηφοφόρων μεταξύ των νέων, ιδιαίτερα στις εκλογές σε επίπεδο ΕΕ. Μιλώντας με αριθμούς, περίπου το 60% των ατόμων στην ηλικιακή ομάδα 16/18 έως 24 ετών δεν συμμετέχουν στις εθνικές εκλογές επιλέγοντας να μην ψηφίσουν. Μάλιστα η τάση της χαμηλής προσέλευσης των ψηφοφόρων επεκτείνεται σε άτομα ηλικίας 25-29 ετών. Αυτό σημαίνει ότι ακόμη και μεταξύ των ελαφρώς μεγαλύτερης ηλικίας νεαρών ενηλίκων, υπάρχει έλλειψη συμμετοχής στην ψηφοφορία.
Επιπροσθέτως, σημαντική είναι και η εξαιρετικά χαμηλή προσέλευση στις εκλογές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), με πάνω από το 70% να απέχει από την ψηφοφορία στην ηλικιακή ομάδα 16/18 έως 24 ετών και ελαφρώς κάτω από το 70% για τις ηλικίες 25-29 ετών. Αυτό δείχνει ότι μια σημαντική πλειονότητα των νέων απέχει από την ψηφοφορία στις εκλογές σε επίπεδο ΕΕ, κάτι που είναι ιδιαίτερα εντυπωσιακό δεδομένης της σημασίας αυτών των εκλογών στο ευρωπαϊκό πολιτικό πλαίσιο. Επιπλέον, η προσέλευση των ψηφοφόρων είναι συνήθως χαμηλότερη στις ευρωεκλογές, σε σύγκριση με τις εθνικές εκλογές. Αυτό το φαινόμενο ευθυγραμμίζεται με την έννοια των «εκλογών δεύτερης κατηγορίας», όρος που χρησιμοποιήθηκε για πρώτη φορά από τους Karlheinz Reif και Hermann Schmitt το 1980. Οι «εκλογές δεύτερης κατηγορίας» αναφέρονται σε εκλογές που θεωρούνται λιγότερο σημαντικές ή λιγότερο κρίσιμες σε σύγκριση σε άλλες. Στο πλαίσιο της ευρωπαϊκής πολιτικής, οι εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο θεωρούνται ως «εκλογές δεύτερης κατηγορίας» επειδή δεν ασκούν σημαντική επίδραση στη διαμόρφωση της εθνικής πολιτικής απ’ ότι για παράδειγμα, οι εθνικές βουλευτικές εκλογές. Κατά συνέπεια, η προσέλευση των ψηφοφόρων τείνει να είναι χαμηλότερη στις «εκλογές δεύτερης κατηγορίας».
Βέβαια, έρευνα για τη «Νεολαία 2021» που έγινε σε νέους ηλικίας 16 έως 30 ετών και άλλες παρόμοιες μελέτες για την παροχή σύγχρονων δεδομένων σχετικά με τη συμμετοχή των νέων αναφέρουν ότι το 46% των νέων Ευρωπαίων ψήφισαν στις τελευταίες τοπικές, εθνικές ή ευρωπαϊκές εκλογές. Αυτό το ποσοστό δείχνει ότι μια μερίδα νέων εξακολουθεί να συμμετέχει στην εκλογική διαδικασία, μετριάζοντας τα επίπεδα της πλήρους αποχής των νέων από αυτήν. Μάλιστα για ορισμένους νέους Ευρωπαίους (24% περίπου), η συμμετοχή σε διαδηλώσεις και διαμαρτυρίες στους δρόμους θεωρείται υποκατάστατο της ψηφοφορίας. Αυτή η επιλογή των νέων θα μπορούσε να οφείλεται στην αντίληψη ότι οι παραδοσιακές εκλογικές διαδικασίες μπορεί να μην ανταποκρίνονται επαρκώς στις ανησυχίες τους ή ότι πιστεύουν πως μπορεί να επιτευχθεί πιο άμεσος αντίκτυπος μέσω δημόσιων διαδηλώσεων. Αυτό αντανακλά ένα ορισμένο επίπεδο σκεπτικισμού ή δυσαρέσκειας για την αποτελεσματικότητα της ψηφοφορίας ως του μοναδικού μέσου πολιτικής συμμετοχής. Τέλος, το 30% των ερωτηθέντων θεωρεί τα διαδικτυακά ψηφίσματα και διαβήματα ως την πιο αποτελεσματική μέθοδο για να εκφράσουν τις απόψεις τους και να επηρεάσουν τις αποφάσεις που παίρνουν οι πολιτικοί. Ο πρωταρχικός στόχος των ψηφισμάτων είναι να επιστήσει την προσοχή των κυβερνητικών αρχών ή οργανισμών και να ζητήσει δράση ή αλλαγή σχετικά με το εκάστοτε θέμα.
Για να αντιστραφεί αυτή η τάση της αποχής των νέων από τις εκλογές είναι σημαντικό να ξεκινήσουμε, αρχικά, με την εκπαιδευτική μεταρρύθμιση. Η εκπαίδευση θα πρέπει να επεκταθεί πέρα από τις απλές γνώσεις σχολικών βιβλίων για να περιλαμβάνει παραδείγματα πραγματικού κόσμου, συζητήσεις και προσομοιώσεις της διαδικασίας ψηφοφορίας. Μάλιστα οι πολιτικές και κυβερνητικές αρχές μπορούν να συμμετάσχουν στην αγωγή του πολίτη στο σχολείο πραγματοποιώντας επισκέψεις. Μπορούν να προσφέρουν πρακτικές γνώσεις για το πώς λειτουργούν οι εκλογές στον πραγματικό κόσμο, να συζητήσουν την εκλογική διαδικασία, τη σημασία της ψηφοφορίας και πώς η συμμετοχή των πολιτών επηρεάζει άμεσα το δημοκρατικό σύστημα.
Επιπλέον, οι πολιτικές εκστρατείες, οι κυβερνητικοί θεσμοί και οι μη κυβερνητικές οργανώσεις πρέπει να επενδύσουν σε καινοτόμους τρόπους προσέγγισης νέων, συμπεριλαμβανομένης της χρήσης ψηφιακών πλατφόρμων και μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Αυτή η προσέγγιση δεν θα πρέπει απλώς να εστιάζεται στην προώθηση συγκεκριμένων υποψηφίων ή κομμάτων, αλλά θα πρέπει να τονίζει τη σημασία του πολιτικού καθήκοντος και τον αντίκτυπο της ψήφου τους στα ζητήματα που τους ενδιαφέρουν. Εξίσου σημαντική είναι η ανταπόκριση των πολιτικών αρχηγών και κομμάτων. Οι πολιτικοί ηγέτες και τα κόμματα είναι αναγκαίο να εργαστούν για την αντιμετώπιση των ανησυχιών των νεαρών ψηφοφόρων. Ακούγοντας ενεργά τα ζητήματά τους, προσφέροντας λύσεις πολιτικής που συνάδουν με τις αξίες τους και διασφαλίζοντας ένα διαφανές και υπεύθυνο πολιτικό σύστημα, οι ηγέτες μπορούν να ανακτήσουν την εμπιστοσύνη της νεότερης γενιάς.
Με τις ευρωπαϊκές εκλογές να πλησιάζουν, οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής αντιμετωπίζουν μια τρομερή πρόκληση: να σταματήσει η άνοδος της αποχής των νέων ψηφοφόρων – αλλά και γενικότερα του εκλογικού σώματος- από τις εκλογές και να αποτραπεί η υποβάθμιση αυτών των εκλογών σε «εκλογές δεύτερης κατηγορίας» με υψηλότερα ποσοστά αποχής, διατηρώντας έτσι την ενεργό συμμετοχή των νέων Ευρωπαίων στην πολιτική διαδικασία. Οι προτάσεις που αναφέρθηκαν αποσκοπούν στην μακροπρόθεσμη ενίσχυση της συμμετοχής των νέων και στην εκ νέου οικοδόμηση της εμπιστοσύνης, διασφαλίζοντας ότι οι ευρωπαϊκές εκλογές θα παραμείνουν υψίστης σημασίας για τους νέους.
Γράφει ο Νικόλαος Στεφάκης
Βιβλιογραφικές πηγές
Capaccio, D., De Mino, W. P. H., Perea, E. A., McDonald, L., Barnes, C., De Barros, P. M., Ballington, J., & Fick, G. (1999). Youth Voter Participation. International IDEA.
DEŽELAN, T. (2023, Mars). Young people’sparticipation in European democratic processes: How to improve and facilitate youth involvement. European Parliament.
IΝ. (2023, Οκτώβριος 15). Αυτοδιοικητικές εκλογές 2023: Έσπασε κάθε ρεκόρ η αποχή – Επτά στους δέκα δεν ψήφισαν. in.newspaper. https://www.in.gr/2023/10/15/politics/epikairotita/aytodioikitikes-ekloges-2023-espase-kathe-rekor-apoxi-epta-stous-deka-den-psifisan/
Petition. (2018, April 4). polyas.com. https://www.polyas.com/election-glossary/petition
Second-order election. (2022, May 18). Wikipedia. https://en.wikipedia.org/wiki/Second-order_election
Skopeliti, C. (2023, May 22). ‘Not something I’m proud of’: six Greeks explain their election choice. The Guardian. https://www.theguardian.com/world/2023/may/22/not-something-i-am-proud-of-even-leftwing-greeks-turn-to-mitsotakis
Γούσης, Κ. (2023, Ιούνιος 2). Η ψήφος των νέων, τα Exit Polls και η επόμενη μέρα: Ανοίγοντας τον διάλογο. ETERON. https://eteron.org/psifos-ton-neon-exit-polls-kai-i-epomeni-mera/
Κοντός, Ε. (2023, Μάιος 19). Αποχή από τις εκλογές: Η ιδιαίτερη περίπτωση των νέων. OffLine Post. https://www.offlinepost.gr/2023/05/19/apohi-apo-tis-ekloges-i-idiaiteri-periptosi-ton-neon/
Κοτρωνάκη, Λ. (2023, Μάιος 8). Το πολιτικό προφίλ των νέων μετά τα Τέμπη: Συναισθήματα, ιδεολογικές ταυτίσεις και προσδοκίες. ETERON. https://eteron.org/analysi-profil-neon-tempi/
Νέδος, Β. (2023, Ιούνιος 27). Εκλογές 2023: Η αποχή σκαρφάλωσε στο 47,17%, σπάζοντας κάθε ιστορικό ρεκόρ. Η ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ. https://www.kathimerini.gr/politics/562491574/ekloges-2023-i-apochi-skarfalose-sto-47-17-spazontas-kathe-istoriko-rekor/
ΤΑ ΝΕΑ. (2023, Μάρτιος 13). Πώς ψηφίζουν οι νέοι: Δεν ταυτίζονται με κόμματα και απέχουν μαζικά – ΤΑ ΝΕΑ. https://www.tanea.gr/2023/03/13/politics/pos-psifizoun-oi-neoi-den-taytizontai-me-kommata-kai-apexoun-mazika/
ΤΑ ΝΕΑ. (2023, Οκτώβριος 16). Αδιανόητη αποχή στον β’ γύρο των αυτοδιοικητικών εκλογών. ΤΑ ΝΕΑ. https://www.tanea.gr/2023/10/16/greece/adianoiti-apoxi-ston-v-gyro-ton-aytodioikitikon-eklogon/
