Η δημόσια αντιπαράθεση για το παρελθόν είναι συχνά φορτισμένη, γιατί περισσότερο και από διαμάχη γύρω από ιστορικά γεγονότα συνιστά μια συζήτηση για τις αξίες του παρόντος και την πορεία που θέλουμε να πάρει το μέλλον. Υπό αυτό το πρίσμα, εκτιμούμε, πως η αναφορά στο παρελθόν όχι μόνο δεν είναι μια περιττή πολυτέλεια αλλά αποτελεί μια σημαντική διαδικασία πολιτικής και ιδεολογικής κοινωνικοποίησης για όλους μας και κυρίως για τις νεότερες ηλικίες.
Η Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας διερεύνησε (5-6/9/2017) τη στάση των πολιτών γύρω από ζητήματα της ευρωπαϊκής Ιστορίας που πρόσφατα αποτέλεσαν αντικείμενο δημόσιου διαλόγου στη χώρα μας. Επιλέχτηκαν μάλιστα ερωτήσεις που έχουν χρησιμοποιηθεί σε άλλες έρευνες στην Ευρώπη προκειμένου να ανιχνευθεί η μνήμη των ολοκληρωτικών καθεστώτων και του Δευτέρου Παγκοσμίου Πολέμου (Βλ. για παράδειγμα την έρευνα της Fondation pour La Mémoire de la Shoa και της Fondation pour L’Innovation Politique, «Mémoires à Venir» 2015). Πιο συγκεκριμένα η Μονάδα Ερευνών του ΠΑΜΑΚ επιχείρησε να ανιχνεύσει πώς θυμούνται και κυρίως πώς αξιολογούν οι Έλληνες πολίτες τον Ναζισμό και τον Σταλινισμό.
Εισαγωγικά, έχει μια ιδιαίτερη σημασία να επισημανθεί το γεγονός, πως η ελληνική κοινωνία στην πλειοψηφία της δείχνει να μην γνωρίζει σημαντικές πτυχές της σύγχρονης ευρωπαϊκής ιστορίας. Στην εισαγωγική ερώτηση της έρευνας αν «το έτος 1940 η ναζιστική Γερμανία και η Σοβιετική Ένωση του Στάλιν ήταν σύμμαχοι ή ήταν σε πόλεμο», η πλειοψηφία (57,5%) απάντησε πως τα δύο κράτη ήταν σε πόλεμο, και μόνο το 29% των ερωτώμενων απάντησε το ορθό, δηλαδή πως εκείνη τη χρονιά ήταν σύμμαχοι. Δυστυχώς μεταξύ των νεοτέρων ηλικιών, η άγνοια είναι πολύ μεγαλύτερη.
Η καταδίκη του Ναζισμού και του Σταλινισμού
Η καταδίκη των Eλλήνων πολιτών έναντι του ναζισμού είναι ομόθυμη. Παρά τις ανά καιρούς ανησυχίες των περισσοτέρων μας (λόγω της ανόδου της Χρυσής Αυγής) μήπως κατά τα χρόνια της κρίσης συνέβη μια αλλαγή στάσης απέναντι στο φασισμό –ιδιαίτερα μεταξύ των νέων ανθρώπων- τα πορίσματα της έρευνας είναι καθησυχαστικά. Σε ποσοστό 96% (που ανήκει στα υψηλότερα της Ευρώπης σύμφωνα με τα συγκριτικά δεδομένα που
διαθέτουμε), οι πολίτες θεωρούν πως το ναζιστικό καθεστώς δεν σεβόταν την ανθρώπινη ελευθερία και αξιοπρέπεια (μόλις 3% όσοι απαντούν πως τη σεβόταν) και σχεδόν όλοι (98.5%) απάντησαν πως ο ναζισμός προκάλεσε εκατομμύρια νεκρούς. Περίπου το ίδιο ποσοστό απάντησε πως και τα φασιστικά καθεστώτα προκάλεσαν εκατομμύρια νεκρούς (96,5%).
Όμως και τα ποσοστά αρνητικής αποτίμησης του Σταλινισμού είναι υψηλά, έστω κι αν δεν φτάνουν αυτά του Ναζισμού. Τρεις στους τέσσερις ερωτώμενους (76%) απαντούν πως η Σοβιετική Ένωση του Στάλιν δεν σεβόταν την ανθρώπινη ελευθερία και αξιοπρέπεια (18.5% όσοι δηλώνουν πως τη σεβόταν) και ένα παρόμοιο ποσοστό (78.5%) συμφωνεί με τη διατύπωση πως ο σταλινισμός προκάλεσε εκατομμύρια νεκρούς. Περισσότεροι από επτά στους δέκα (72.5%) συμφωνούν επίσης με τη διατύπωση πως τα κομμουνιστικά καθεστώτα προκάλεσαν εκατομμύρια νεκρούς ενώ το 25% διαφωνεί.
Η σύγκριση των καθεστώτων
Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι τοποθετήσεις γύρω από το ζήτημα της σύγκρισης μεταξύ των φασιστικών και των κομμουνιστικών καθεστώτων. Ένας στους τρεις (33%) απάντησε πως τα φασιστικά και τα κομμουνιστικά καθεστώτα μοιάζουν πολύ μεταξύ τους. Το 46% δηλώνει πως έχουν ομοιότητες αλλά έχουν και διαφορές. Έτσι περίπου το 80% των ερωτώμενων βρίσκει ομοιότητες (πολλές ή λίγες) μεταξύ των φασιστικών και κομμουνιστικών καθεστώτων. Όσοι θεωρούν πως τα καθεστώτα αυτά δεν έχουν καμιά ομοιότητα μεταξύ τους αποτελούν το 19.5%.
Αξιοσημείωτη είναι και η στάση των πολιτών γύρω από το ζήτημα του αιτήματος οκτώ κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης να ζητήσουν δικαστική διερεύνηση των εγκλημάτων που διαπράχθηκαν από τα κομμουνιστικά καθεστώτα κατά το πρότυπο της διερεύνησης των εγκλημάτων της ναζιστικής Γερμανίας μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Η μεγάλη πλειοψηφία, σχεδόν 8 στους 10, συμφωνεί με μια τέτοια εξέλιξη και μόνο το 15,5% διαφωνεί.
