Δημοσιεύθηκε στην Καθημερινή: http://www.kathimerini.gr/857758/article/epikairothta/politikh/dhmokratia-se-krish–kai-politikos-kynismos
Πόσο εμπιστεύονται οι Ελληνες πολίτες τους δημοκρατικούς θεσμούς και ποια είναι η στάση τους έναντι των πολιτικών ελίτ; Η πρόσφατη έρευνα που πραγματοποίησε η Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας για λογαριασμό του Dukakis Center for Public and Humanitarian Services υπήρξε εξαιρετικά αποκαλυπτική και γεμάτη απαισιόδοξα νέα, που πρέπει να κινητοποιήσουν το πολιτικό προσωπικό και τους διαμορφωτές γνώμης στο σύνολό τους.
Η καχυποψία έναντι των δημοκρατικών θεσμών και των φορέων τους αποτελεί το κυρίαρχο χαρακτηριστικό. Περίπου ένας στους δύο ερωτώμενους (47%) θεωρεί πως τον εκφράζει η φράση «έχουμε δημοκρατία μόνο στο όνομα και όχι στην ουσία». Επιπλέον, και πιο ανησυχητικό ακόμη,ένας στους πέντε (18%) θα προτιμούσε λιγότερο δημοκρατία και περισσότερο ευημερία, ποσοστό που μεγαλώνει αρκετά μεταξύ των ανθρώπων με χαμηλή μόρφωση. Δυστυχώς μόνο ένας στους τρεις Ελληνες (32%) απαντά ότι τον εκφράζει η θέση πως η δημοκρατία είναι το καλύτερο πολίτευμα παρά τα προβλήματά της.
Νέοι αποστασιοποιημένοι
Το πλέον ανησυχητικό είναι πως η κρίση εμπιστοσύνης προς τη δημοκρατία μας είναι εντονότερη στους νέους ανθρώπους. Περισσότεροι από έξι στους δέκα νέους πιστεύουν πως έχουμε δημοκρατία κατ’ όνομα. Η ίδια ηλικιακή ομάδα θεωρεί κατά πλειοψηφία (50%) ότι η συμμετοχή στις εκλογές είναι χωρίς σημασία. Είναι φανερό πως οι νέοι είναι οι περισσότερο απογοητευμένοι. Αν το συσχετίσουμε με το μεγάλο ποσοστό στο «Οχι» που έδωσαν οι νεότερες ηλικίες στο δημοψήφισμα, μπορούμε εύλογα να υποθέσουμε πως η στροφή του Αλ. Τσίπρα μετά το δημοψήφισμα ίσως να έσωσε τη χώρα από μια άμεση πτώση στον γκρεμό, υπονόμευσε όμως την αξιοπιστία όχι μόνο του πολιτικού προσωπικού αλλά της ίδιας της δημοκρατίας μας.
Τα έντονα αρνητικά αισθήματα δείχνουν να χαρακτηρίζουν τη σχέση ανάμεσα στους πολίτες και στην πολιτική ελίτ. Το 51% των πολιτών δηλώνει πως αισθάνεται οργή ή αηδία για τους βουλευτές και μόλις 11% σεβασμό. Η απαξίωση αυτή αγγίζει και τον πρωθυπουργικό θεσμό, καθώς μόλις ένας στους τέσσερις δηλώνει πως αισθάνεται σεβασμό για αυτόν.
Αντίθετα, η πλειοψηφία δηλώνει πως αισθάνεται σεβασμό για τους αστυνομικούς (52%) και τους δικαστές (44%). Οι δύο αυτές επαγγελματικές κατηγορίες συγκεντρώνουν μικρά ποσοστά αρνητικών αισθημάτων: μόλις 14% οι αστυνομικοί και 27% οι δικαστές.
Υπάρχουν καλά νέα;
Υπάρχουν, αλλά είναι λίγα αν και όχι εντελώς ασήμαντα. Για παράδειγμα, η πλειοψηφία των αποφοίτων της ανώτατης εκπαίδευσης συνεχίζει να δείχνει εμπιστοσύνη στη δημοκρατία μας παρά τα όποια προβλήματά της και να θεωρεί σημαντικές τις εκλογές ως διαδικασία λήψης αποφάσεων. Η εκπαίδευση σχετίζεται ισχυρά με την πεποίθηση ότι η δημοκρατική διακυβέρνηση είναι ο μόνος δυνατός δρόμος. Αν μάλιστα θεωρήσουμε πως οι διαμορφωτές κοινής γνώμης προέρχονται κατά βάση από την παραπάνω μορφωτική κατηγορία, το συμπέρασμα αυτό δεν είναι άνευ σημασίας.
Τα τελευταία χρόνια στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ όλοι παρατηρούν πως η φιλελεύθερη δημοκρατία δεν ασκεί την ίδια γοητεία στους πολίτες συγκριτικά με το παρελθόν. Παντού εκδηλώνονται έντονα αισθήματα απαξίωσης και δυσφορίας έναντι των πολιτικών ελίτ και των αντιπροσωπευτικών θεσμών. Ολο και περισσότερο ο πολιτικός κυνισμός και ο αυταρχισμός κερδίζουν μέτρα.
Ο πολιτικός κυνισμός έχει περιγραφεί από ειδικούς ως το αίσθημα έλλειψης εμπιστοσύνης προς τους πολιτικούς και το πολιτικό σύστημα. Οι έρευνες κοινής γνώμης διεθνώς δείχνουν πως οι κυνικοί ψηφοφόροι αντιλαμβάνονται το πολιτικό προσωπικό ως βαθιά διεφθαρμένο που εξαπατά τις κοινωνίες. Οσο περισσότερο κυνικοί είναι οι ψηφοφόροι, τόσο μικρότερη είναι η πιθανότητα να είναι ενεργοί και ενημερωμένοι πολίτες, ενώ είναι εξαιρετικά πιθανό αυτοί στη συνέχεια να απέχουν από τις εκλογές ή να επιλέγουν συνειδητά γραφικούς υποψηφίους ή εξτρεμιστές προκειμένου απλώς να τα κάνουν άνω κάτω.
Δυστυχώς, στη χώρα μας η παρατεταμένη ύφεση και οι «στροφές 180 μοιρών» των κυβερνήσεων ενισχύουν τον πολιτικό κυνισμό των πολιτών. Δεν θα απαιτηθεί απλώς να βγούμε από την κρίση για να καλυτερέψουν τα πράγματα. Θα χρειαστεί επιπλέον ένα νέο κοινωνικό συμβόλαιο ανάμεσα στο πολιτικό προσωπικό και την ελληνική κοινωνία προκειμένου να θεμελιωθούν εκ νέου σχέσεις εμπιστοσύνης και ειλικρίνειας ανάμεσα στους ψηφοφόρους και στο πολιτικό μας σύστημα.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
** Ο κ. Γιώργος Σιάκας είναι διευθυντής Ερευνών της Μονάδας Ερευνών Κοινής Γνώμης του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας.
