Σε μια εποχή όπου οι πληροφορίες ρέουν ασταμάτητα από τις οθόνες και τις σελίδες μας, ο ρόλος της δημοσιογραφίας ως φύλακας της αλήθειας και της ευθύνης δεν ήταν ποτέ πιο κρίσιμος. Η δημοσιογραφία είναι το θεμέλιο πάνω στο οποίο οικοδομούνται οι δημοκρατίες, παρέχοντας στους πολίτες τη γνώση που χρειάζονται για να λαμβάνουν τεκμηριωμένες αποφάσεις.

Ωστόσο, η κατάσταση της δημοσιογραφίας στην Ελλάδα αποκαλύπτει μια έντονη αντίθεση με αυτό το ιδανικό, καθώς η ευρεία δυσπιστία του κοινού στα μέσα ενημέρωσης αποτελεί σημαντική πρόκληση.

Έρευνα της Μονάδας Ερευνών του Πανεπιστημίου Μακεδονίας για την εμπιστοσύνη του κοινού στην δημοσιογραφία, που παρουσιάστηκε κατά τη διάρκεια της Διεθνούς Εβδομάδας Δημοσιογραφίας iMedD 2022, αποκάλυψε μια ανησυχητική πραγματικότητα: το 74% των Ελλήνων έχει ελάχιστη έως καθόλου εμπιστοσύνη στους δημοσιογράφους τους, ξεπερνώντας την παγκόσμια τάση του σκεπτικισμού στα μέσα ενημέρωσης. Οι Έλληνες διστάζουν επίσης να στηρίξουν οικονομικά τη δημοσιογραφία, με λιγότερο από το ένα τρίτο να το θεωρούν απαραίτητο. Αυτή η απροθυμία για οικονομική στήριξη της δημοσιογραφίας μπορεί να έχει σημαντικές επιπτώσεις στη βιωσιμότητα της ποιοτικής δημοσιογραφίας στην Ελλάδα, καθώς μπορεί να οδηγήσει σε έλλειψη χρηματοδότησης για τους ειδησεογραφικούς οργανισμούς, γεγονός που μπορεί να επηρεάσει την ικανότητά τους να παράγουν υψηλής ποιότητας και ανεξάρτητο ρεπορτάζ. Επιπλέον, το 92% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι οι δημοσιογράφοι στην Ελλάδα εξαρτώνται από κυβερνήσεις και πολιτικά κόμματα. Η αντίληψη τόσο υψηλού βαθμού πολιτικής επιρροής στους δημοσιογράφους υποδηλώνει ότι το ελληνικό κοινό βλέπει τα μέσα ενημέρωσης ως λιγότερο αμερόληπτα και αντικειμενικά. Όταν οι δημοσιογράφοι θεωρούνται στενά συνδεδεμένοι με πολιτικά συμφέροντα, μπορεί να διαβρώσει την εμπιστοσύνη που αποδίδει το κοινό στο ρεπορτάζ τους (Η πλήρης έρευνα βρίσκεται εδώ).

Συγκρίνοντας αυτά τα ευρήματα με άλλες χώρες, γίνεται φανερό ότι η Ελλάδα αντιμετωπίζει μια πιο σοβαρή κρίση εμπιστοσύνης. Έρευνα του Αντώνη Καλογερόπουλου, λέκτορα στο Πανεπιστήμιο του Λίβερπουλ στα πλαίσια της έκθεσης του Reuters Institute for the Study of Journalism, University of Oxford (Digital News Report 2022) αποκαλύπτει ότι μόνο το 27% των Ελλήνων εμπιστεύεται τα μέσα ενημέρωσης, πέφτοντας κάτω από τα επίπεδα εμπιστοσύνης σε πολλές άλλες χώρες σε Ευρώπη, Αφρική, Ασία και Αμερική. Οι Ηνωμένες Πολιτείες έχουν παρόμοια χαμηλή εμπιστοσύνη στο 26%. Έτσι, η Ελλάδα κατατάσσεται στην 42η θέση από 46 χώρες όσον αφορά την εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης. Αυτή η κατάταξη τοποθετεί την Ελλάδα κοντά στο τέλος της λίστας, υποδεικνύοντας ότι η εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης είναι από τις χαμηλότερες στις χώρες που συμμετείχαν στην έρευνα. Επιπλέον, είναι αξιοσημείωτο ότι η Ελλάδα έχει επίσης το χαμηλότερο ποσοστό πολιτών που πιστεύουν ότι τα ΜΜΕ είναι απαλλαγμένα από αθέμιτα πολιτικά και επιχειρηματικά συμφέροντα. Μόνο το 7% των ερωτηθέντων πιστεύει ότι τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης είναι απαλλαγμένα από πολιτικές επιρροές και μόνο το 8% πιστεύει ότι τα μέσα είναι ανεξάρτητα από επιχειρηματικά ή εμπορικά συμφέροντα. Αυτό υποδηλώνει ότι υπάρχει μια ευρέως διαδεδομένη αντίληψη στην Ελλάδα ότι τα μέσα ενημέρωσης επηρεάζονται ή ελέγχονται σε μεγάλο βαθμό από πολιτικούς και επιχειρηματικούς παράγοντες, γεγονός που μπορεί να συμβάλει στη γενική έλλειψη εμπιστοσύνης στα μέσα ενημέρωσης. Επομένως, τα ευρήματα της Μονάδας Ερευνών επιβεβαιώνονται και από την έρευνα του Αντώνη Καλογερόπουλου σχετικά με την δυσπιστία στα μέσα ενημέρωσης.

Η κρίση εμπιστοσύνης στην ελληνική δημοσιογραφία επεκτείνεται και στους Έλληνες δημοσιογράφους.  Σε ξεχωριστή έρευνα της Μονάδας Ερευνών στην δημοσιογραφική κοινότητα, το 58% των δημοσιογράφων διαφωνεί «κάπως» ή «έντονα» ότι η δουλειά των συναδέλφων τους είναι αξιέπαινη. Σχεδόν τα δύο τρίτα πιστεύουν ότι οι ανώτεροί τους διαστρεβλώνουν τη δουλειά τους, πράγμα που υποδηλώνει την ύπαρξη συντακτικών πιέσεων ή συντακτικών παρεμβάσεων, οι οποίες μπορούν να θέσουν σε κίνδυνο την ακεραιότητα και την ακρίβεια της αναφοράς ειδήσεων. Ανησυχητική είναι επίσης η αποκάλυψη ότι το 80% των Ελλήνων δημοσιογράφων παραδέχεται την περιστασιακή αυτολογοκρισία. Αυτό υποδηλώνει ότι, ακόμη και εντός του επαγγέλματος τους, οι δημοσιογράφοι αισθάνονται υποχρεωμένοι να περιορίσουν τη δική τους έκφραση, κάτι που μπορεί να εμποδίσει την ανοιχτή και υγιή δημοσιογραφία. Τέλος, πάνω από το 90% των δημοσιογράφων πιστεύει ότι τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης έχουν σημαντικό επίπεδο διασύνδεσης με την κυβέρνηση, αντικατοπτρίζοντας τις αντιλήψεις του κοινού για τη διαπλοκή των μέσων ενημέρωσης και της κυβέρνησης (Η πλήρης έρευνα βρίσκεται εδώ).

Που οφείλεται όμως η δυσπιστία του κοινού στο θεσμό της δημοσιογραφίας στην Ελλάδα; Αρχικά, η οικονομική κρίση και η κρίση χρέους από το 2009 βάθυνε τη δυσπιστία, με τις αθετημένες κυβερνητικές υποσχέσεις και την πολιτική αναταραχή που κάνουν τους πολίτες να αισθάνονται εξαπατημένοι και φοβισμένοι για τις αφηγήσεις των μέσων ενημέρωσης. Οι στενοί δεσμοί μεταξύ των ιδιοκτητών των μέσων ενημέρωσης και των πολιτικών ηγετών επιδεινώνουν την αντίληψη της μεροληψίας.

Αυτό το περιβάλλον εδραιωμένης δυσπιστίας έχει ενθαρρύνει τη διάδοση παραπληροφόρησης, συμπεριλαμβανομένων των θεωριών συνωμοσίας και των αβάσιμων ισχυρισμών, όπως αυτοί που αφορούν τα εμβόλια για τον COVID-19. Ο ασυνεπής έλεγχος γεγονότων από τα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης έχει δημιουργήσει ένα κενό, το οποίο καλύφθηκε τώρα από πρωτοβουλίες όπως το Check4Facts.gr και το Ellinika-Hoaxes, που προσπαθούν να καταπολεμήσουν τις ψευδείς ειδήσεις και να υποστηρίξουν την ακρίβεια. Εν μέσω της βαθιάς δυσπιστίας της Ελλάδας στα μέσα ενημέρωσης, αυτές οι πρωτοβουλίες προσφέρουν ελπίδα, ενώ οργανισμοί όπως το iMEdD επιδιώκουν να καλλιεργήσουν μια κοινότητα Ελλήνων δημοσιογράφων αφοσιωμένων στον επαγγελματισμό και την ηθική αναφορά.

Συμπερασματικά, ο σκεπτικισμός των Ελλήνων απέναντι στη δημοσιογραφία είναι ένα σύνθετο ζήτημα με βαθιές πολιτικές και οικονομικές ρίζες. Η πρόκληση τώρα δεν είναι απλώς να αναγνωρίσουμε το πρόβλημα, αλλά να εργαστούμε ενεργά για την ανοικοδόμηση της εμπιστοσύνης, διασφαλίζοντας ότι η δημοσιογραφία παραμένει πυλώνας της δημοκρατίας στη σύγχρονη Ελλάδα. Για να αντιμετωπιστεί η διάχυτη δυσπιστία στα ελληνικά μέσα ενημέρωσης, είναι επιτακτική ανάγκη να εφαρμοστεί μια πολύπλευρη προσέγγιση. Πρώτον, η ενίσχυση της διαφάνειας στην ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης μπορεί να βοηθήσει στη μείωση των αντιλήψεων για πολιτική και επιχειρηματική επιρροή. Η διαφάνεια στην ιδιοκτησία των μέσων ενημέρωσης επιτρέπει στο κοινό να κατανοήσει πιθανές συγκρούσεις συμφερόντων, μεροληψία ή αθέμιτη επιρροή που μπορεί να επηρεάσει το περιεχόμενο ή την αναφορά του μέσου ενημέρωσης. Αυτή η διαφάνεια προάγει την εμπιστοσύνη στα μέσα ενημέρωσης και μειώνει τις υποψίες για χειραγώγηση ή μεροληψία που προέρχονται από πολιτικές ή επιχειρηματικές σχέσεις. Δεύτερον, η προώθηση της παιδείας στα μέσα επικοινωνίας μέσω εκπαιδευτικών προγραμμάτων δίνει τη δυνατότητα στους πολίτες να αξιολογούν κριτικά τις πηγές ειδήσεων. Τα προγράμματα παιδείας στοχεύουν να διδάξουν στους ανθρώπους τις δεξιότητες και τις γνώσεις που απαιτούνται για την αξιολόγηση της αξιοπιστίας των ειδήσεων και των πληροφοριών που συναντούν. Με αυτόν τον τρόπο, μπορούν να διακρίνουν καλύτερα την αξιόπιστη δημοσιογραφία και τις ψευδείς ή προκατειλημμένες πληροφορίες, λαμβάνοντας τελικά πιο τεκμηριωμένες αποφάσεις και μειώνοντας τη διάδοση της παραπληροφόρησης. Επιπλέον, η ενθάρρυνση συνεργασιών μεταξύ ειδησεογραφικών πρακτορείων και οργανισμών ελέγχου δεδομένων επιταχύνει τη διόρθωση των ψευδών πληροφοριών, διασφαλίζοντας την ακρίβεια στις αναφορές. Υιοθετώντας αυτές τις λύσεις, η Ελλάδα μπορεί σταδιακά να οικοδομήσει ξανά την εμπιστοσύνη στον κλάδο των μέσων ενημέρωσης και να αποκαταστήσει τον ουσιαστικό ρόλο της δημοσιογραφίας στη δημοκρατική κοινωνία της.

Βιβλιογραφικές Πηγές

Fact-Checking Effectiveness. (2021). In IFCN’s Annual Report. International Fact-Checking Network.

iMEdD (2022, June, 29). Greeks mainly trust local and regional news. iMEdD. https://www.imedd.org/el/greeks-mainly-trust-local-and-regional-news/

Jacobson, L. (2022, October, 10). Greeks don’t trust their media. Fact-checkers are trying to help. Politifact. https://www.politifact.com/article/2022/oct/10/greeks-dont-trust-their-media-fact-checkers-are-tr/

Kalogeropoulos, A., Newman, N., & Nielsen, R. K. (2022). Digital News Report 2022. Reuters Institute for the Study of Journalism, University of Oxford.

Δεμέτης, Χ. (2022, Οκτώβριος, 12). Αντώνης Καλογερόπουλος: Ο Έλληνας έχει «κουραστεί» να ενημερώνεται. News24/7. https://www.news247.gr/magazine/antonis-kalogeropoulos-o-ellinas-exei-kourastei-na-enimeronetai/