Οι σχέσεις Ελλάδας – πΓΔΜ

Κρίνοντας από τα ελάχιστα που έγιναν γνωστά μετά τη συνάντηση στα γραφεία του ΟΗΕ στην αυστριακή πρωτεύουσα, οι δύο πλευρές έχουν βρει αρκετά σημεία σύγκλισης και το κλίμα είναι καλό. Στον πυρήνα των συνομιλιών βρίσκεται η διεθνής συμφωνία που θα αντικαταστήσει την Ενδιάμεση Συμφωνία του 1995 και θα αποτελέσει βασικό πυλώνα των μελλοντικών σχέσεων Ελλάδος και πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (πΓΔΜ). Από την άποψη αυτή, το όνομα που θα επιλεγεί τελικώς δεν είναι αυτό καθαυτό το «μεγάλο αγκάθι» – τουλάχιστον για την Αθήνα.

Σε δηλώσεις που πραγματοποίησε ο Ζόραν Ζάεφ την επομένη της συνάντησης της Βιέννης επανέλαβε ότι η πΓΔΜ δέχεται τον γεωγραφικό προσδιορισμό και «φωτογράφισε» ότι οι προτάσεις του Μάθιου Νίμιτς που περιλαμβάνουν χρονικό προσδιορισμό δεν βρίσκονται πλέον στο τραπέζι. Εφόσον κάτι τέτοιο ισχύει, σημαίνει ότι το «Republika Nova Makedonija» είναι το δεύτερο όνομα από τα πέντε που πρότεινε ο κ. Νίμιτς στην αρχική «Δέσμη Ιδεών» του στις 17 Ιανουαρίου που δεν συζητείται. Το πρώτο εξ αυτών ήταν το «Republika Makedonija (Skopje)», που είχε απορριφθεί ήδη από τη συνάντηση των πρωθυπουργών Αλέξη Τσίπρα και Ζόραν Ζάεφ στο Νταβός στις 24 Ιανουαρίου. Πρέπει πάντως να επισημανθεί ότι στο παρελθόν η Βουλγαρία είχε εκφράσει αντιρρήσεις σε ονόματα όπως «Ανω Μακεδονία» (Gorna Makedonija) και «Βόρεια Μακεδονία» (Severna Makedonija). Δεν αποκλείεται όμως, στο σημερινό περιβάλλον πίεσης για την ευρωατλαντική προοπτική των Δυτικών Βαλκανίων, της προσέγγισης Σκοπίων – Σόφιας και του γεγονότος ότι η Βουλγαρία ασκεί την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου της ΕΕ, αυτές οι ανησυχίες να έχουν αμβλυνθεί.

Το σημείο-κλειδί παραμένει ο συνδυασμός της σταδιακής εφαρμογής του erga omnes με τις αλλαγές στο σκοπιανό Σύνταγμα που ζητεί η ελληνική πλευρά. Δεν είναι ξεκάθαρο πόση πρόοδος έχει επιτευχθεί στο σημείο αυτό, αλλά από τις υπάρχουσες πληροφορίες η Αθήνα δεν είναι αρνητικά διακείμενη στο να προσφερθεί μια «περίοδος χάριτος» στα Σκόπια για να αλλάξουν την εσωτερική τους ονομασία. Φυσικά, θα πρέπει να συμφωνηθούν η ακριβής φόρμουλα με την οποία αυτό θα γίνει καθώς και η διάρκεια της περιόδου (π.χ. 1 έτος).

Για τη σκοπιανή πλευρά, πάντως, δύο ζητήματα που τουλάχιστον σε επίπεδο δημοσίων δηλώσεων χαρακτηρίζονται αδιαπραγμάτευτα παραμένουν η ταυτότητα και η γλώσσα.

Κρίνοντας από δημόσιες δηλώσεις του υπουργού Εξωτερικών Νίκου Κοτζιά, ιδιαίτερα το ζήτημα της γλώσσας μοιάζει δύσκολο να αλλάξει. Σε επίπεδο εθνικότητας, το τελικό όνομα που θα επιλεγεί θα είναι κρίσιμο. Η σκοπιανή πλευρά δεν είναι αρνητική σε σλαβική γραφή του ονόματος, οπότε αναμφίβολα αυτό θα αποδειχθεί καθοριστικό στο ζήτημα της εθνικότητας.

Διαπερνά οριζόντια τα κόμματα η σύγχυση για το Μακεδονικό

Στοιχεία σύγχυσης αλλά και διχασμού (επί του πολιτικού άξονα Αριστερά – Δεξιά) σε μεγάλο κομμάτι της ελληνικής κοινής γνώμης σε σχέση με σημαντικές πτυχές του Μακεδονικού και του ζητήματος της ονομασίας της πρώην Γιουγκοσλαβικής Δημοκρατίας της Μακεδονίας (πΓΔΜ) αποκαλύπτει η έρευνα που πραγματοποίησαν η Μονάδα Ερευνών Κοινής Γνώμης και Αγοράς του Ερευνητικού Ινστιτούτου του Πανεπιστημίου Μακεδονίας και το Πρόγραμμα Νοτιοανατολικής Ευρώπης του ελληνικού Ινστιτούτου Ευρωπαϊκής και Εξωτερικής Πολιτικής (ΕΛΙΑΜΕΠ).

 Αμφιθυμία και διχασμός

Παράλληλα, το 42,5% πιστεύει ότι τα αντίστοιχα συλλαλητήρια που είχαν πραγματοποιηθεί για το Μακεδονικό τη δεκαετία του 1990 δεν βοήθησαν στην επίλυση του ζητήματος, ενώ ένα 16% εκτιμά ότι δεν είχαν καμία επίδραση – μάλλον μια ηχηρή απάντηση σε όσους διατυμπανίζουν ότι τέτοιες συνάξεις μπορούν να αποτελέσουν ισχυρό διαπραγματευτικό χαρτί για μια ελληνική κυβέρνηση.

Σύμφωνα με την έρευνα, το 65% κρίνει ως πολύ σημαντικό, σε προσωπικό επίπεδο, το ζήτημα της ονομασίας της πΓΔΜ. Αυτό που είναι ίσως πιο ενδιαφέρον είναι ότι κατανέμονται οι απόψεις των ερωτηθέντων με βάση την ιδεολογική/πολιτική τους τοποθέτηση.

Ξεκινώντας λοιπόν από όσους τοποθετούν τον εαυτό τους στην άκρα Αριστερά, όπου το ποσοστό σημαντικότητας βρίσκεται στο 40%, παρατηρούμε άνοδο στο 49% για τους κεντροαριστερούς, «εκτόξευση» στο 71% για τους αυτοχαρακτηριζόμενους κεντρώους ψηφοφόρους (οι οποίοι ενδεχομένως αντιλαμβάνονται πόσο σημαντικό είναι να επιλυθεί το ονοματολογικό για το εθνικό συμφέρον) και φθάνουμε στο 84% σημαντικότητας για τους δεξιούς. Σε επίπεδο κομμάτων τα πράγματα είναι πιο ισορροπημένα, καθώς όσοι δηλώνουν ΣΥΡΙΖΑ κρίνουν σε ποσοστό 60% σημαντικό το ονοματολογικό και όσοι δηλώνουν ΝΔ το χαρακτηρίζουν σημαντικό σε ποσοστό 72,5%.

Οπως προαναφέρθηκε, στην έρευνα το 71,5% δεν θέλει καμία αναφορά του όρου «Μακεδονία» σε πιθανή ονομασία. Και εδώ, η κατανομή προτιμήσεων επί του ιδεολογικού άξονα Αριστερά – Δεξιά ίσως κρύβει την εξήγηση τόσο της επιλογής της κυβέρνησης να ανοίξει το θέμα όσο και της απόφασης της ηγεσίας της ΝΔ να κινηθεί σε μια πιο σκληρή γραμμή που ευνοεί τη συσπείρωση και αποτρέπει διαρροές εκ δεξιών. Είναι χαρακτηριστικό ότι το 81,5% όσων δηλώνουν Νεοδημοκράτες δεν θέλει ούτε να ακούει για χρήση του όρου «Μακεδονία», ενώ και στους οπαδούς του ΣΥΡΙΖΑ το σχετικό ποσοστό δεν είναι αμελητέο: 64%. Ωστόσο, η απόκλιση μεταξύ αποδοχής και μη του όρου «Μακεδονία» αρχίζει να διευρύνεται από το Κέντρο και μετά. Στη δε Αριστερά υπάρχει σχεδόν ταύτιση απόψεων (45,5%-46%) μεταξύ όσων δεν αποδέχονται και όσων αποδέχονται τον όρο.

Μπαίνοντας σε πιο σύνθετα ερωτήματα περί ονοματολογικού, η κοινή γνώμη εμφανίζει ορισμένα συμπτώματα… σχιζοφρένειας. Ενώ η πιθανή χρήση του όρου «Μακεδονία» κρίνεται, όπως προαναφέραμε, ως μη αποδεκτή, το 85,5% των ερωτηθέντων θεωρεί ότι θα ήταν αρνητική εξέλιξη αν η Ελλάδα αποδεχόταν μια λύση με την οποία η πΓΔΜ θα υιοθετούσε αλλαγή στην ονομασία της χωρίς τον όρο αυτόν, αλλά μόνο για τις χρήσεις της έναντι της χώρας μας, ενώ θα συνέχιζε να χρησιμοποιεί τη λέξη «Μακεδονία» στις σχέσεις της με τα άλλα κράτη!

Σε ερώτηση αν οι διαπραγματεύσεις κατέληγαν σε μια λύση στην οποία η πΓΔΜ θα αποδεχόταν μια σύνθετη ονομασία για τις εξωτερικές τις σχέσεις, αλλά στο εσωτερικό της διατηρούσε το συνταγματικό της όνομα «Δημοκρατία της Μακεδονίας» (πρόκειται για το σενάριο της «διπλής ονομασίας»), τότε και πάλι το 54,5% θεωρεί ότι αυτή θα ήταν επίσης αρνητική εξέλιξη.

Το κερασάκι στην τούρτα όμως είναι ότι το 20,5% θεωρεί ως «βέβαιο» και το 43% ως «πολύ πιθανό» το ενδεχόμενο να υπάρξει μια επί της ουσίας αναγνώριση της γειτονικής χώρας από όλα τα υπόλοιπα κράτη ως «Δημοκρατία της Μακεδονίας» σε περίπτωση που το ζήτημα δεν επιλυθεί έστω και με μια σύνθετη ονομασία. Ουσιαστικά, το 63,5% των ερωτηθέντων κρίνει πιθανό να συμβεί κάτι τέτοιο.

Η αίσθηση της απειλής

Υπάρχουν, τέλος, ακόμη τρία στοιχεία που αξίζει να τονιστούν. Εντυπωσιάζει ότι στην ελληνική κοινή γνώμη εξακολουθούν να υπάρχουν ανησυχίες ότι η χρήση του όρου «Μακεδονία» μπορεί να κρύβει μελλοντικά και εδαφική απειλή για τη χώρα μας. Μάλιστα, σε σχέση με το 2016, η έρευνα δείχνει ότι η αίσθηση της απειλής έχει αυξηθεί αφού πριν από δύο χρόνια το σχετικό ποσοστό ήταν 55,5% και σήμερα έχει ανέλθει σε 60,5%.
Παράλληλα, ποσοστό 36% λέει ότι η πλειοψηφία των κατοίκων της πΓΔΜ είναι μουσουλμάνοι και 30% δεν ξέρει ή δεν απαντά στο σχετικό ερώτημα.